Ewelina Sobecka – koordynatorka Programu Erasmus+ Wolontariat Europejski
Idea niesienia pomocy jest ponadczasowym aktem ludzkim. Podstawowe pytanie, na które postaram się odpowiedzieć, brzmi: co motywuje naszych wolontariuszy i nasze wolontariuszki do pomagania innym?
Źródeł pojęcia wolontariat doszukiwać się należy w tradycji łacińskiej i oznaczającym wolną wolę terminie voluntas[1]. Okazuje się, że taki sposób rozumienia pracy wolontariackiej jest wciąż aktualny. Wolontariat to „/…/ ogromny i zróżnicowany dział prac, podejmowanych dobrowolnie i bez wynagrodzenia, jedynie z przekonania o konieczności wykonywania tych prac dla pomnażania dobra”[2]. Dobrowolność jest istotnym wyznacznikiem wolontariatu. Wolontariusze i wolontariuszki ochotniczo i bezpłatnie angażują się w działania na rzecz społeczeństwa.
W Stowarzyszeniu POLITES prowadzimy spotkania dla osób, które chcą pomagać. Warsztaty „Wolontariat w pierwszych krokach” służą nabyciu wiedzy o tym, czym jest wolontariat i jakie są jego formy, jakie prawa i obowiązki wiążą się z wolontariatem (zasady dotyczące wolontariatu ujęte zostały w Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie[3]). Organizujemy również szkolenia dla osób koordynujących wolontariatem. Jedną z części szkolenia jest omówienie tego, czym jest motywacja i w jaki sposób można motywować wolontariuszy i wolontariuszki.
Zatrzymajmy się na chwilę przy terminie motywacja. Ja, przy okazji pisania tego artykułu, sięgnęłam do słownika psychologicznego, w którym motywacja określana jest jako „/…/ siły napędowe, odpowiedzialne za rozpoczęcie, trwanie, kierunek i siłę zachowania nastawionego na cel”[4]. Siły te mobilizują do działania, dodają energii. Co w takim razie jest siłą napędową naszych wolontariuszy i wolontariuszek?
Zostało już wspomniane, że osoby angażujące się w wolontariat nie otrzymują zapłaty za wykonywane zadania. Wynagrodzenie stanowi jeden z najsilniej oddziałujących czynników motywujących do pracy w ogóle, dlatego rozpoznanie innych powodów, dla których ludzie decydują się na aktywność jest kluczowe dla uzyskania odpowiedzi na pytanie o podłoże motywacyjne działalności wolontariackiej. W Stowarzyszeniu POLITES i Regionalnym Centrum Wolontariatu przeprowadzamy wiele rozmów z wolontariuszami i wolontariuszkami. Często pytamy co ich/ je do nas sprowadza, czym chcą się zajmować i co ich/ je motywuje. Odpowiadający mówią nam o swoich potrzebach: dzielenia się sobą z innymi, sprawdzenia się, zdobycia nowych umiejętności, nawiązania nowych kontaktów, podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych, aktywnego spędzania czasu wolnego. Jeśli uda nam się rozpoznać potrzeby osób chcących z nami współpracować, to o wiele łatwiej będzie nam na te potrzeby odpowiedzieć.
Istnieją różne teorie dotyczące motywacji do podejmowania działań wolontariackich. Gil Clary wymienia sześć funkcji motywacyjnych, które dla wolontariuszy i wolontariuszek są decydujące w wyborze aktywności:
- Funkcja aksjologiczna – umożliwia wyrażenie wartości związanych z altruizmem i troską o innych;
- Funkcja związana z potrzebą nabycia nowych umiejętności;
- Funkcja społeczna – osoby mają możliwość nawiązania nowych relacji oraz wzmocnienia już istniejących;
- Funkcja związana z karierą – u podłoża tej funkcji leży potrzeba rozwoju, zdobycia doświadczenia oraz poszerzenie obszaru możliwości zatrudnienia;
- Funkcja ochronna – osoby decydują się na aktywność w celu zminimalizowania sytuacji, w których odczuwany jest dyskomfort związany z nieszczęściem innych oraz uniknięciu wystąpienia poczucia samotności;
- Funkcja wzmacniająca pozytywny obraz siebie – istotą jest podwyższenie poczucia wartości oraz potrzeba bycia docenionym[5].
Często spotykam się ze stwierdzeniem, że wolontariusze i wolontariuszki działają bezinteresownie. Jednakże, czy taka jest rzeczywistość? Powyższe rozróżnienie wskazuje na to, że wolontariat spełnia różne funkcje oraz że każdy, kto działa wolontariacko ma w tym jakiś interes: chce być doceniony, chce się rozwijać, potrzebuje kontaktu z drugim człowiekiem. Każda z jednostek ma inne oczekiwania.
Zdecydowałam się podać kilka przykładów osób, które z różnych powodów zechciały w czymś pomagać:
– Nastoletni wolontariusz interesuje się kulturą i w przyszłości chciałby pracować w teatrze/ operze/ filharmonii. W celu zdobycia doświadczenia i poszerzenia swojej wiedzy z zakresu funkcjonowania kulturalnych instytucji, angażuje się w wolontariat akcyjny polegający na organizacji koncertów i spektakli.
– Studentka pedagogiki specjalnej chce poznać metody pracy z dziećmi ze spektrum autyzmu. W tym celu znalazła dla siebie ofertę systematycznego (raz w tygodniu) wolontariatu. Będzie pomagać w organizacji zajęć terapeutycznych.
– Pracownik biurowy chciałby aktywnie spędzać weekendy, najlepiej wśród ludzi, ponieważ na co dzień pracuje przed komputerem. Znalazł ogłoszenie o organizowanym półmaratonie i poszukiwaniach osób, które mogłyby pomóc w jego trakcie, np. przy podawaniu wody maratończykom.
Każda z tych osób dokonała wyboru na podstawie swoich potrzeb i zainteresowań. Naszym zadaniem, koordynatorów i koordynatorek wolontariatu, jest zbliżyć się do człowieka, poznać jego motywację. Dzięki temu będziemy wiedzieć, w jaki sposób możemy wspierać te osoby. Korzystając z ich pracy pamiętajmy o nagradzaniu ich. Podziękowania i słowa uznania, spotkania podsumowujące działania, planowanie wspólnych akcji w przyszłości – to jedne z podstawowych form motywowania do dalszej pracy. Warto umożliwiać wolontariuszom i wolontariuszkom wykonywanie coraz bardziej odpowiedzialnych zadań. To może wzmocnić ich zaangażowanie. Dodatkowo, jeśli pozwalają na to środki finansowe, warto nagradzać dając wejściówki do kina, wybierając się wspólnie na koncert, organizując konkursy dla wolontariuszy i wolontariuszek. Przede wszystkim, o czym już wspomniałam, budujmy relację. Prawda jest taka, że najlepszy prezent nie będzie w stanie podtrzymać więzi z drugim człowiekiem i zatrzymać go w naszej instytucji, organizacji, jeśli od samego początku nie było dbałości o współpracę i partnerstwo. Zresztą, nie o materialne dobra chodzi, bo gdyby tak było – wszystkie zaangażowane wolontariacko osoby wolałyby pójść do pracy. One jednak decydują się poświęcać swój czas za darmo, dla drugiego człowieka. Doceńmy to.
Rozmawiajmy z wolontariuszami i wolontariuszkami. Pytajmy o ich motywację. Róbmy to na początku współpracy, róbmy podczas jej trwania.
[1] Zob. W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Warszawa 2000, s. 541.
[2] T.W. Nowacki, Leksykon pedagogiki pracy, Radom 2004, s. 269.
[3] Zob. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20030960873/U/D20030873Lj.pdf [dostęp: 30.12.2018].
[4] A. M. Colman, Słownik psychologii, Warszawa 2009, s. 413.
[5] Zob. G. Chimiak, Motywacje społeczników działających w organizacjach pozarządowych w Polsce. Próba typologii, w: P. Gliński, B. Lewenstein, A. Siciński (red.), Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor i wspólnoty lokalne w jednoczącej się Europie, Warszawa 2004, s. 110 i nast.